Benim yılın en sevdiğim zamanlarından biri yeni yılı karşılamaya hazırlandığımız günlerdir. Sizin için de öyle midir? Sevdiklerimle bir arada geçireceğim akşamın heyecanını duyarım. Yılbaşı gecesi ise dileklerimi gökyüzünde kayan bir yıldıza sıkıca bağlarım.
Bu defa sizleri yeni yıldan beklentilerini rüyalara sarıp sarmalayan bir kızın öyküsüne doğru yola çıkarmak istiyorum. Alman bir aile olan Stahlbaumlar’a konuk olalım mı? Baba ve anne, Noel’i* kutlamak üzere arkadaşlarını ve onların çocuklarını evlerinde ağırlıyorlar. Kızları Marie ve oğulları Fritz arkadaşlarıyla Noel ağacının ve gelen hediyelerin mutluluğunu yaşıyorlar. (Perde1 Sahne 1)
Kutlama bir marş ile başlıyor. Fakat o da ne! Işıklar yanıp sönüyor ve büyük saatin tepesindeki baykuş kanat çırpmaya başlıyor. Odada değişik bir hava esiyor. Sebebi anne ve babanın yakın arkadaşları saatlerden iyi anlayan, oyuncak yapımcısı Drosselmeier ve yeğeninin gelişi. Marie görür görmez çocuktan hoşlanıyor. Yeni konuklarla kutlama daha da keyifli bir hal alıyor. (Perde 1 Sahne 4)
Getirdiği hediyeler ve yaptığı kukla gösterisiyle çocuklar Drosselmeier’i çok seviyorlar. Fritz’e hediye olarak kurşun askerler, Marie’ye ise asker kostümlü, ağzıyla fındıkkıran bir oyuncak hediye ediyor. Fakat Fritz bu durumu kıskanıp oyuncağa zarar veriyor. Drosselmeier mendil ile kafasını sarıyor. Çocukların uyku zamanının gelişiyle kutlama sona eriyor. Gece Marie fındıkkıranına bakmak için salona geliyor ve orada uyuyakalıyor. Saatin üzerindeki baykuş yeniden kanat çırpmaya başlıyor. Üzerinde ise Drosselmeier var. Marie uyanıyor. Odadaki her şeyin büyümesini hayretle izliyor. Birden fareler ve yedi başlı Fare Kral ortaya çıkıyor. Kurşun Askerler ve liderleri Fındıkkıran da canlanıyor. Aralarında bir savaş başlıyor. Tam Fare Kral yenecekken Marie terliğini fırlatarak onu etkisiz hale getiriyor. Böylece savaş sona eriyor. Fındıkkıran bir Prense dönüşüyor ve Marie ile önce Karlar Ülkesi’ne sonra da Şeker Ülkesi’ne yolculukları başlıyor. (Perde 1 Sahne 8)
Bu anlattığım öykü, ilki gerçek dünya ikincisi ise hayale yolculuk olarak iki perdeden oluşan Fındıkkıran Balesi’ne aittir. İlk perde Stahlbaumlar’ın evinde yaşananlardır. İkincisi ise Şeker Ülkesi’nde geçer. Şeker Ülkesi aslında bir şeker kutusunun içidir. Altın Kanatlı Melekler ve Şeker Perisi, Marie ve Prensi karşılar. (Perde 2 Sahne 1)
Ardından ülkenin diğer yaşayanlarının danslarını izleriz. Eğlence önce İspanyol motifleriyle süslü çikolataların dansı ile başlar. Ardından sırasıyla kahveyi tasvir eden Arap dansı, çayı betimleyen Çin dansı, Rusya ve Ukrayna’ya özgü Trepak isimli dans ile devam eder.
Miriliton isimli bir oyuncak enstrümanı taklit eden flütlerin temayı çaldıkları, Mirilitonlar’ın Dansı (Perde 2 Sahne 7), Anne Zencefil ve Kuklaların Dansı (Perde 2 Sahne8), Çiçeklerin Valsi (Perde 2 Sahne 9) ve Şeker Perisi’nin Kavalyesi ile dansları izler. Bu sonuncusu Marie için en heyecan verici ve hayallerini süsleyen kısımdır. (Perde 2 Sahne10)
Artık gitme zamanı gelmiştir. Ülkenin tüm ileri gelenleri, konuklarına veda eder. Marie ve Prens geyikli bir kızakla gökyüzüne doğru uçarak bu masalsı yolculuklarını tamamlarlar.
Yeni yılın büyüsünü yaşadığımız bu eser Romantik Dönemin ünlü Rus bestecisi P. İ. Çaykovsky tarafından E.T.A. Hoffmann’ın “Fındıkkıran ve Fare Kral” öyküsü üzerine bestelenmiştir. Çelesta* isimli enstrümanı yolu Fransa’dan geçtiği sırada görmüş, çok etkilenmiş ve ikinci perdede izlediğimiz Şeker Perisi’nin ünlü dans müziğinde kullanmıştır.
Öykünün içerisinde bir masal vardır. Bu balenin ve hikayenin özünü oluşturur. Masala göre:
Bir zamanlar Pirlipat adında güzeller güzeli bir prenses vardır. Babası, kralların, prenslerin, soyluluların geleceği bir ziyafet planlar. Bir kişi hariç herkes kraliyet mutfağının lezzetli sosislerinden yiyeceği için çok heyecanlıdır. Kraliçe ise nedense endişeli bir haldedir. Kızı Pirilipat’ı uyurken korumak için, altı kadını başına oturtur ve uykuya dalmasınlar diye ellerine okşamaları için kediler verir.
Kraliyetin aç gözlü faresi Madam Mouserink ve yedi oğlu yemek için hazırlanacak sosislerin yağlarını yer bitirir. Yiyecekler lezzetini kaybetmiştir. Kral ziyafetinin berbat oluşuna çok öfkelenir, yardımcısı Drosselmeier’den her yere fare kapanı koymasını ister. Böylece Madam Mouserink’in en küçüğü hariç tüm oğullarının ölümüne sebep olur. Bu defa Madam çok öfkelidir. Altı kadının kedilere rağmen uykuya yenilmelerinden faydalanıp prensesi lanetler.
Pirilipat güzelliğini kaybetmiş, kocaman kafalı, upuzun kollu, kısacık boylu gözleri dışarıda bir yaratığa dönüşmüştür. Kral üzgün bir halde Drosselmeier’i çağırır, ona bu duruma çare bulmasını emreder. Yardımcısı, gökbilimci bir arkadaşına danışınca çözümün Krakatuk Fındığı olduğunu öğrenir. Eğer henüz hiç bot giymemiş ve sakalı çıkmamış birisi bu fındığı kırar ve prensese verirse lanet bozulacaktır.
Çok uzun zaman arar ve sonunda fındığı oyuncak ustası kuzeninde bulur. Kuzeninin henüz sakalı çıkmamış ve bot giymemiş yeğeninden rica ederler, o da fındığı ağzıyla kırıp prensese çekirdeğini verir. Geriye on adım atıp, büyünün bozuluşunu izleyecekken ayağı bir delikten onları izleyen Madam Mouserink’e denk gelir. Canı oldukça yanan farelerin annesi, prenses güzelliğine kavuştuğu sırada bu kez genç yeğeni lanetler. Onu bir fındıkkırana dönüştürür ve oğlunun bir gün gelip tacı alarak hesap soracağını söyleyerek can verir. Hoffmann öyküsünü, Drosselmeier’in yeğeni ile Marie’nin mutlu kavuşmasıyla sonlandırır.
Fındıkkıran Balesi yeni yılı, masalsı bir öyküyle karşılayışıyla her zaman ilgi odağı olmuştur. Bale, bir temanın müzikle birlikte jestler, mimikler ve ayak figürleri kullanılarak anlatıldığı sanat dalıdır. Kadın dansçılara balerin, erkeklere ise balet denir. Hikayeyi tasvir eden kostümlerin yanı sıra tayt, mayo ve “tütü” denilen özel etekler sahne kıyafetleridir. Parmak uçlarında durabilmelerini sağlayan point denilen ayakkabılar kullanırlar. Peki bale eserini izlerken duyduğumuz müzik nereden gelir? Sahnenin hemen önünde bulunan orkestra çukuru dediğimiz kısımda yer alan orkestra ve orkestra şefi bu büyülü gösterinin görünmez kahramanlarıdır.
Eserin tamamına ve Hoffmann’ın öyküsünden adapte edilen Fındıkkıran ve Fare Kral filmine aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz. Sanatın her dalı ile kucaklaştığınız umut dolu bir yıl dileklerimle.
*Çelesta: Küçük duvar piyanosu görünümlü, yumuşak tınıya sahip klavyeli bir çalgıdır.
*Noel: Her yıl 25 Aralık tarihinde kutlanan Hristiyan bayramıdır.